انگل شناسی پزشکی Medical Parasitology
سیر تکاملی فاسیولا هپاتیکا Fasciola hepatica یک فرآیند پیچیده است که شامل دو میزبان می باشد: یک حلزون و یک پستاندار.
فاسیولا ژیگانتیکا Fasciola gigantica هم سیر تکاملی کاملاً مشابه با فاسیولاهپاتیکا دارد با این تفاوت که گونه حلزون میزبان واسط متفاوت است و میزبان های نهایی نیز علفخواران با جسه بزرگتر مانند گاو، بوفالو و گوزن می باشد.
فاسیولا هپاتیکا یک انگل ترماتود است که کبد انسان و حیوانات علف خوار را آلوده میکند. این انگل در تمام جهان پراکنده است و خسارات اقتصادی و بهداشتی زیادی را وارد میکند. موارد زیادی از آلودگی انسان نیز به این انگل گزارش شده است.
سیر تکاملی فاسیولا هپاتیکا با توجه به شماره های راهنما روی تصویر به شرح زیر می باشد:
۱. انگل بالغ در مجاری صفراوی کبد میزبان نهایی (معمولاً گوسفند، گاو، بز یا انسان) جایگزین می شود و تخم‌های آن همراه با صفرا به روده وارد می شوند و سپس از طریق مدفوع به محیط خارج دفع می‌گردند.
در محیط خارج از بدن (آب)
۲. تخم ها بیضی شکل، زرد مایل به قهوه ای هستند و در یک انتها دارای یک اپرکول (ساختار درب مانند) هستند. تخم ها برای رشد و تشکیل جنین به آب شیرین و دمای مناسب نیاز دارند.
۳. میراسیدیوم Miracidium: پس از حدود دو هفته، از تخم ها به لاروهایی شناور آزاد می شود به آنها میراسیدیوم یا میراسیدیا miracidia می گویند. میراسیدیاها دارای مژک (ساختارهای ریز مو مانند) هستند که به آنها کمک می کند حرکت کنند. این مژک ها همچنین نقش حسی هم دارند. میراسیدیا دارای لکه های چشمی و غده نفوذی هم هستند. میراسیدیاها فقط چند ساعت فرصت دارند تا میزبان واسط مناسب که حلزون است (حلزون لیمنه Lymnea) را پیدا کرده و به آن نفوذ کنند، در غیر این صورت می میرند.
در بدن حلزون
۴. اسپوروسیست و ردیا: هنگامی که داخل حلزون قرار می گیرند، میراسیدی ها مژک های خود را از دست می دهند و به ساختارهای کیسه مانندی به نام اسپوروسیست Sporocyst تبدیل می شوند. اسپوروسیست ها به صورت غیرجنسی اسپوروسیست های بیشتری یا مرحله لاروی دیگری به نام ردیا rediae تولید می کنند. ردیاها کشیده و دارای دهان و روده هستند. آنها از بافت های حلزون تغذیه می کنند و ردیای بیشتری یا مرحله لاروی بعدی به نام سرکاریا را تولید می کنند.
۵. مرحله سرکاریا Cercaria : سرکاریاها آخرین مرحله لاروی در حلزون هستند. آنها شبیه میراسیدیا هستند، اما دارای دم و بدون لکه چشم می باشند. آنها همچنین غده نفوذ و مکنده دهان مانند (بادکش دهانی) دارند. سرکاریاها از بدن حلزون خارج شده و بسرعت در داخل آب حرکت می کنند و پس از قرارگرفتن روی گیاهان آبی یا سبزیجات دم خود را از دست داده و تبدیل به متاسرکاریا (Metacercaria) می شوند.
۶. متاسرکاریا: متاسرکریاها فرم هایی غیر فعال و با پوسته ای مقاوم و سخت هستند و می توانند ماه ها روی گیاهان زنده بمانند. آنها برای میزبان پستاندارانی که آنها را به همراه گیاهان می بلعند عفونی هستند. هرگاه گوسفند، گاو، بز، انسان یا هر حیوان دیگر علف یا سبزی دارای متاسرکاریا را بخورد، لارو از پوسته خود خارج شده و به دستگاه گوارش حمله میکند.
در بدن میزبان پستاندار
۷. مراحل جوانی و بالغ: متاسرکریا پس از بلع در دوازدهه میزبان پستانداران اگزیست شده و از طریق سوراخ کردن دیواره روده به داخل حفره صفاقی نفوذ میکند. سپس از طریق پارانشیم کبد مهاجرت میکند و باعث آسیب و التهاب می شود تا زمانی که به مجاری صفراوی برسد و در آنها مستقر شود.
۸. در آنجا به کرم های بالغ تبدیل می گردد. این کرم ها می‌توانند تا ۳۰ میلی‌متر در ۱۵ میلی‌متر اندازه داشته باشند. فلوک های بالغ دارای بدنی به شکل برگ، دو بادکش (دهانی و شکمی) و یک روده منشعب هستند. آنها از خون و صفرا تغذیه می کنند و تخم هایی تولید می کنند که چرخه زندگی را کامل می کند.
درک چرخه زندگی Fasciola مهم است:
زیرا می تواند باعث فاسیولیازیس شود. بیماری که هم حیوانات و هم انسان ها را تحت تاثیر قرار می دهد. فاسیولیازیس می تواند باعث کاهش وزن، کاهش تولید شیر، آسیب کبدی، کم خونی، انسداد مجاری صفراوی و حتی در موارد شدید؛ باعث مرگ شود. بنابراین، پیشگیری و کنترل فاسیولیازیس با اجتناب از خوردن گیاهان آلوده، درمان حیوانات آلوده با داروهای ضد کرم و مدیریت جمعیت حلزون در زیستگاه های آب شیرین ضروری است.
