توکسوپلاسما و توکسوپلاسموز

توکسوپلاسما گوندی یک انگل میکروسکوپی است که می تواند انسان و حیوانات را آلوده کند. این انگل باعث ایجاد بیماری به نام توکسوپلاسموز می شود که بسته به سیستم ایمنی میزبان و مرحله عفونت می تواند از خفیف تا شدید متغیر باشد. در این مقاله توضیح می دهیم که توکسوپلاسما و توکسوپلاسموز چیست، چگونه منتقل می شوند، چه علائم و عوارضی دارند، چگونه تشخیص داده می شوند و درمان می شوند و چگونه می توان از آنها پیشگیری کرد.

توکسوپلاسما چیست؟

توکسوپلاسما گوندی یک ارگانیسم تک سلولی است که متعلق به شاخه Apicomplexa است که شامل انگل های دیگری مانند پلاسمودیوم ها عامل بیماری مالاریا و کریپتوسپوریدیوم است. توکسوپلاسما چرخه زندگی پیچیده ای دارد که شامل دو نوع میزبان است: میزبان قطعی و میزبان میانی. میزبان قطعی گربه ها و سایر اعضای خانواده گربه ها (گربه سانان) هستند که می توانند انگل را در مدفوع خود دفع کنند. میزبان واسط حیوانات خون گرم و انسان هستند که می توانند با بلع انگل از منابع آلوده یا انتقال از طریق جفت از مادر به جنین، آلوده شوند.
توکسوپلاسما می تواند به سه شکل وجود داشته باشد: تاکی زوئیت، برادیزوئیت و اووسیست.

1. تاکی زوئیت ها شکلی هستند که به سرعت تقسیم می شوند و می توانند به هر سلولی در بدن حمله کنند و باعث عفونت حاد شوند.
2. برادی زوئیت ها شکل خفته ای هستند که می توانند در بافت ها، به ویژه در مغز، ماهیچه ها و چشم ها کیست ایجاد کنند و باعث عفونت مزمن شوند.
3. اووسیست ها شکل مقاوم در برابر عوامل محیطی هستند که می توانند ماه ها در خاک یا آب زنده بمانند و میزبان های جدید را آلوده کنند.

توکسوپلاسموز چیست؟

توکسوپلاسموز بیماری ناشی از عفونت توکسوپلاسما گوندی است. این بیماری می تواند انسانها و حیوانات را در سراسر جهان تحت تاثیر قرار دهد، اما شیوع آن بسته به منطقه جغرافیایی، آب و هوا، فرهنگ و شیوه های دامپروری متفاوت است. در ایران و سایر کشورهای جهان نیز گزارشات مختلفی از ابتلای به این بیماری گزارش شده است. با توجه به داده های مراکز کنترل و پیشگیری از بیماری ها (CDC)، بیش از ۴۰ میلیون نفر در ایالات متحده ممکن است به توکسوپلاسما و توکسوپلاسموز آلوده شده باشند. با این حال، اکثر مردم هیچ علامتی ندارند یا علائم خفیف شبیه آنفولانزا دارند که خود به خود از بین می روند. که علت آن این است که سیستم ایمنی معمولاً انگل را تحت کنترل نگه میدارد و از ایجاد آسیب جدی به بدن جلوگیری می کند. اما برخی از افراد ممکن است عوارض شدیدتر یا تهدید کننده زندگی ناشی از توکسوپلاسموز داشته باشند.

اشکال مختلف توکسوپلاسموز

• توکسوپلاسموز مادر زادی: زمانی اتفاق می افتد که زن باردار برای اولین بار در دوران بارداری به توکسوپلاسما مبتلا شده و آن را به جنین خود منتقل کند. این می تواند منجر به سقط جنین، مرده زایی یا نقص های مادرزادی مانند هیدروسفالی (مایع اضافی در مغز)، عفونت چشم، ناهنجاری های مغزی یا تاخیر در رشد شود. خطر ابتلا به توکسوپلاسما و توکسوپلاسموز مادرزادی به زمان عفونت در دوران بارداری بستگی دارد که سه ماهه اول خطرناک ترین آن است.
• توکسوپلاسموز چشمی: این اتفاق زمانی رخ می دهد که توکسوپلاسما بافت های چشم را عفونی کرده و باعث التهاب، درد، تاری دید، لکه های شناور (لکه هایی که به نظر می رسد در میدان بینایی حرکت می کنند) یا حتی کوری ایجاد می کند. این می تواند در افرادی با سیستم ایمنی سالم یا ضعیف اتفاق بیفتد، اما در افرادی که در کودکی به این بیماری مبتلا شده اند یا مبتلا به عفونت مزمن هستند، شایع تر است.
• توکسوپلاسموز مغزی: این اتفاق زمانی رخ می دهد که توکسوپلاسما مغز را آلوده می کند و باعث انسفالیت (التهاب مغز) می شود که می تواند منجر به گیجی، کاهش تعادل در حرکت، ضعف عضلانی، تشنج، کما یا مرگ شود. این عوارض بیشتر در افراد مبتلا به سیستم ایمنی ضعیف مانند افراد مبتلا به HIV/AIDS، سرطان، پیوند اعضا و دریافت کنندگان داروهای سرکوبگر سیستم ایمنی رخ می دهد.
• درگیری سایر اندام ها: توکسوپلاسموز می تواند اندام های دیگر مانند ریه ها (پنومونی)، قلب (میوکاردیت)، کبد (هپاتیت) یا طحال (اسپلنومگالی) را نیز درگیر کند. این تظاهرات نادر است و معمولاً در افراد مبتلا به نقص ایمنی شدید رخ می دهد.

توکسوپلاسما چگونه منتقل می شود؟

چهار راه اصلی برای آلوده شدن انسان به توکسوپلاسما وجود دارد:

• خوردن گوشت نیم پز یا خام حاوی کیست توکسوپلاسما. این حالت به ویژه در مورد گوشت گوسفند، بره، گوزن، خوک و گراز یا گوشت شکار وحشی رایج است.
• بلعیدن تصادفی اووسیست توکسوپلاسما از مدفوع گربه. این می تواند با لمس دهان شما پس از دست زدن به خاک گربه یا خاک آلوده به مدفوع گربه، یا با نوشیدن آب یا خوردن غذای آلوده به مدفوع گربه اتفاق بیفتد.
• دریافت خون یا پیوند عضو از اهداکننده آلوده. این حالت بسیار نادر است اما احتمال رخ دادن آن ممکن است. در موارد پیوند عضو، اهداکنندگان عضو از نظر عفونت توکسوپلاسما غربالگری می‌شوند.
• ابتلا از مادر در دوران بارداری اگر مادر برای اولین بار در دوران بارداری به توکسوپلاسما مبتلا شود یا اگر عفونت مزمن دوباره فعال شود، این اتفاق می‌افتد.

توکسوپلاسموز چگونه تشخیص و درمان می شود؟

توکسوپلاسما و توکسوپلاسموز با آزمایش خون برای یافتن آنتی بادی ها یا با آزمایش مایعات یا بافت های بدن برای خود انگل تشخیص داده می شود. بسته به علائم و عوامل خطر، پزشک ممکن است آزمایش‌های دیگری مانند معاینه چشم، اسکن مغز، یا آمنیوسنتز (آزمایش مایع اطراف جنین) تجویز کند.
توکسوپلاسموز با ترکیبی از آنتی بیوتیک ها و داروهای ضد انگلی درمان می شود که انگل را از بین می برد و از تکثیر آن جلوگیری می کند. مدت و نوع درمان به سن، وضعیت سلامتی و شدت عفونت بستگی دارد. مثلا:

• بیشتر بزرگسالان سالم و کودکانی که علائم خفیف یا بدون علائم دارند نیازی به درمان ندارند، زیرا سیستم ایمنی آنها می تواند عفونت را به خودی خود از بین ببرد.
• زنان بارداری که برای اولین بار در دوران بارداری به توکسوپلاسما مبتلا شده اند، برای پیشگیری یا کاهش خطر انتقال عفونت به نوزاد خود نیاز به درمان دارند. همچنین ممکن است برای نظارت بر سلامت نوزاد خود به سونوگرافی و آزمایش خون منظم نیاز داشته باشند.
• نوزادانی که به توکسوپلاسموز مادرزادی مبتلا هستند، برای پیشگیری یا درمان عوارض عفونت، حداقل به مدت یک سال نیاز به درمان دارند. همچنین ممکن است برای بررسی مشکلات رشدی یا کاهش بینایی نیاز به پیگیری طولانی مدت داشته باشند.
• افرادی که مبتلا به توکسوپلاسموز چشمی هستند برای کاهش التهاب و جلوگیری از آسیب بیشتر به چشم نیاز به درمان دارند. همچنین ممکن است برای ترمیم بینایی خود به قطره چشم یا جراحی نیاز داشته باشند.
• افرادی که مبتلا به توکسوپلاسموز مغزی یا درگیری اندام های دیگر هستند، برای کنترل عفونت و جلوگیری از عوارض بعدی نیاز به درمان دارند. همچنین ممکن است برای حمایت از سیستم ایمنی یا درمان بیماری زمینه ای خود به داروهای دیگری نیاز داشته باشند.

چگونه می توان از توکسوپلاسما و توکسوپلاسموز پیشگیری کرد؟

برای جلوگیری از توکسوپلاسما و توکسوپلاسموز یا کاهش تأثیر آن بر سلامتی می‌توانید چندین اقدام انجام داد:

• گوشت را به طور کامل تا دمای داخلی حداقل ۷۱ درجه سانتیگراد (۱۶۰ درجه فارنهایت) بپزید. از خوردن گوشت خام یا نیم پز بخصوص گوشت گوسفند، بره، گوزن، گراز یا شکار وحشی خودداری کنید.
• بعد از دست زدن به گوشت خام، بستر گربه، خاک یا ابزار باغبانی دست های خود را با آب و صابون بشویید. هنگام باغبانی یا تمیز کردن جعبه های خاک گربه از دستکش استفاده کنید. تا زمانی که دستان خود را نشسته اید به دهان، چشم یا بینی خود دست نزنید.
• میوه ها و سبزیجات را قبل از مصرف کاملاً بشویید. در صورت امکان آنها را پوست بگیرید یا بپزید. از نوشیدن آب تصفیه نشده چاه ها، نهرها یا دریاچه هایی که ممکن است با مدفوع گربه آلوده شده باشند، خودداری کنید.
• توصیه می شود به هیچ وجه اجازه ورود گربه به خانه خود را ندهید.
• از غذا دادن به گربه های ولگرد خودداری کنید. تغذیه این حیوانات باعث تسهیل زاد و ولد و افزایش جمعیت آنها می شود و باعث افزایش منابع توکسوپلاسما می گردد.
• اگر در خانه نگه گربه نگهداری میکنید(که بهتر است این کار را انجام ندهید)، فقط غذای خشک یا کنسرو و یا کاملاً پخته شده به آنها بدهید. به آنها گوشت خام ندهید و اجازه ندهید جوندگان یا پرندگان را شکار کنند.
• جعبه های خاک گربه را هر روز عوض کنید و زباله را در یک کیسه در بسته بریزید.
• در صورتی که باردار هستید یا سیستم ایمنی ضعیفی دارید، نگهداری گربه بسیار خطرناک است و بهتر است از آن دوری کنید. دست زدن به گربه های ولگرد در دوران بارداری خودداری کنید.
• اگر باردار هستید، قبل یا در طول بارداری آزمایش عفونت توکسوپلاسما را بدهید. اگر آلوده هستید، توصیه های پزشک خود را در مورد درمان و کنترل توکسوپلاسما را انجام دهید.
• اگر سیستم ایمنی ضعیفی دارید، به طور مرتب آزمایش عفونت توکسوپلاسما را بدهید. اگر آلوده هستید، توصیه های پزشک خود را در مورد درمان و پیشگیری دنبال کنید. از فعالیت هایی که ممکن است شما را در معرض توکسوپلاسما قرار دهد، مانند باغبانی، تمیز کردن جعبه های خاک گربه یا خوردن گوشت خام خودداری کنید.

جمع بندی

توکسوپلاسما گوندی یک انگل رایج است که می تواند انسان و حیوان را آلوده کند. باعث ایجاد توکسوپلاسموز می شود که بسته به سیستم ایمنی میزبان و مرحله عفونت می تواند از خفیف تا شدید متغیر باشد. توکسوپلاسموز می تواند با خوردن گوشت نیم پز، تماس با مدفوع گربه، انتقال خون یا پیوند عضو، یا آلوده شدن از مادر در دوران بارداری منتقل شود.
توکسوپلاسما و توکسوپلاسموز را می توان با آزمایش خون، مایعات بدن یا بافت ها برای وجود آنتی بادی یا انگل تشخیص داد. می توان آن را با آنتی بیوتیک ها و داروهای ضد انگلی که این انگل را از بین می برد و از تکثیر آن جلوگیری می کند، درمان کرد. توکسوپلاسموز را می توان با پختن کامل گوشت، شستن صحیح دست ها، عدم داشتن گربه ها در خانه، تغذیه گربه های خانگی فقط با غذای گربه، انجام آزمایش عفونت توکسوپلاسما در صورت بارداری یا سیستم ایمنی ضعیف، و اجتناب از فعالیت هایی که ممکن است شما را در معرض توکسوپلاسما قرار دهد، پیشگیری کرد.
امیدواریم این مقاله به شما کمک کرده باشد که بفهمید توکسوپلاسما و توکسوپلاسموز چیست، چگونه منتقل می شوند، چه علائم و عوارضی دارند، چگونه تشخیص داده می شوند و چگونه درمان می شوند و چگونه می توان از آنها پیشگیری کرد.